IMF kaynaklarının üye ülkelerce kullanımına yönelik olarak, ülke ihtiyaçlarının çeşitlilik arz eden yapıları gereği birçok farklı mekanizma ve araç geliştirilmiştir. Süre, geri ödeme dönemi ve borç verme şartları izlenecek programa göre değişiklik arz etmektedir. Bu çerçevede seçilmiş IMF kredi imkânları aşağıda özetlenmektedir:
Stand-by Düzenlemeleri:
Stand-by düzenlemeleri ile üye ülkeye, kısa vadeli ödemeler dengesi sorunlarını aşabilmesi için, 36 ayı aşmayacak şekilde genellikle 12-24 aylık süre zarfında, ülkelerin kotasıyla ilişkilendirilen belli bir miktara kadar kaynak kullanabilme imkânı sağlanmaktadır.
Esnek Kredi Hattı (Flexible Credit Line-FCL):
Güçlü ve istikrarlı ekonomik politikalara sahip ülkelerin herhangi bir koşulsallık aranmadan yeterli miktarda Fon kaynağına hızlı bir şekilde erişim sağlaması ve temel olarak krizlerin önlenmesi amacıyla uygulamaya konulmuştur. Her çeşit ödemeler dengesi ihtiyacı için kullanılabilmekte olup, şoklarla mücadelede esnekliğin sağlanması için bir erişim sınırı öngörülmemekte, erişim miktarı belirlenirken ülke bazında potansiyel finansman ihtiyacı ve geri ödeme kapasitesi dikkate alınmaktadır. Kullanım süresi talebe göre 1 ya da 2 yıl olup, faiz ve geri ödeme dönemi stand-by düzenlemesi ile aynıdır. Bir ülkenin esnek kredi hattı imkânından yararlanabilmesi için uygunluk kriterlerini sağlaması gerekmektedir. Uygunluk kriterleri şunlardır:
Sürdürülebilir dış denge: Dış borcun seviyesi ve kompozisyonu, uluslararası rezervlerin düzeyi, özel sektörün dış varlıklarının seviyesi ve kompozisyonu dikkate alınmaktadır.
Sermaye hesabında özel sektör akımlarının ağırlıklı olması: Uluslararası Yatırım Pozisyonu vasıtasıyla değerlendirilmektedir.
Uluslararası sermaye piyasalarından uygun faiz oranlarında borçlanabilme: Ülkenin faiz farkları (spread), benzer kredi notuna sahip ülkelerin faiz farkları ile kıyaslanmaktadır.
İhtiyati amaçlı bir düzenleme talep edilmesi durumunda uluslararası rezervlerin makul seviyede bulunması: Rezervlerin ithalatı ve kısa vadeli dış borcu karşılama düzeyi ile parasal tabana ilişkin göstergeler kullanılmaktadır.
Sürdürülebilir kamu maliyesi pozisyonu: Borcun gelişimi, borç çevirme oranı, farklı senaryolar altında finansman ihtiyacı ve stres testleri ile izlenmektedir.
Düşük ve istikrarlı enflasyon: Çekirdek enflasyon, enflasyon beklentileri, enflasyonist şoklara karşı uygulanan politikalar, para politikası araçlarının yeterliliği, merkez bankasının hesap verebilirliği ve şeffaflığına ilişkin göstergelere bakılmaktadır.
Bankacılık sisteminde ödeme kabiliyetinin olması: Mevduatların gelişimi, karlılık ölçümleri, varlık kalitesi, sermaye yeterliliği, kredi ve likidite risklerine ilişkin analizler yapılmaktadır.
Finansal sektör denetiminde etkinlik: Hukuki, kurumsal ve operasyonel kapasite değerlendirilmektedir.
Açıklanan verilerin güvenilirliği ve şeffaflığı: IMF’nin veri yayınlama standartlarına uygunluk değerlendirilmektedir.
İhtiyati Likidite Hattı (Precautionary and Liquidity Line-PLL):
Güçlü ve istikrarlı ekonomik politikalara sahip, ancak bölgesel veya küresel ekonomik ve finansal krizlerden etkilenen, fiili veya potansiyel ödemeler dengesi ihtiyacı bulunan ve Esnek Kredi Hattı İmkânı için uygunluk kriterini yerine getiremeyen ülkelerin yararlanması için oluşturulmuş bir imkândır. PLL, FCL’den farklı olarak program sonrası koşulsallık içermektedir. Kullanım süresi talebe göre 6 ay, 1 yıl veya 2 yıl olup, vadeye göre değişen erişim limitleri bulunmaktadır. Faiz ve geri ödeme dönemi Stand-by düzenlemesi ile aynıdır.
Genişletilmiş Fon İmkânı (Extended Fund Facility-EFF):
Temel ekonomik reformlar gerektiren orta ve uzun vadeli ödemeler dengesi sorunları yaşayan ülkeler için geliştirilmiştir. Bu nedenle düzenlemenin süresi Stand-by Düzenlemesinden daha fazla olup, 3 ila 4 yıl olabilmektedir. Vade süresi ise 4 yıl 6 ay ve 10 yıl arasında değişmektedir. Ek faiz sistemi ise Stand-by Düzenlemesi ile aynıdır.
Emtia fiyat dalgalanmaları ve doğal felâketler gibi dış şoklara maruz kalan ya da çatışma sonrası vb. kırılgan durumlarda bulunan IMF üyesi tüm ülkelerin acil ödemeler dengesi ihtiyaçlarını karşılayacaktır. Söz konusu enstrüman,
i) acil ödemeler dengesi ihtiyacı karşılanmadığı takdirde daha şiddetli bir ekonomik bozulmanın ortaya çıkarabileceği durumlarda ve
ii) ödemeler dengesi ihtiyacının bir yıldan kısa bir sürede büyük politika değişikliklerine ihtiyaç duyulmadan giderilebilmesinin beklendiği ya da başka bir program uygulama kapasitesinin bulunmadığı durumlarda kullanılabilecektir.
Yüksek Erişimli İhtiyati Düzenlemeler (High Access Precautionary Arrangements-HAPAs):
Esnek Kredi Hattı İmkânı için uygunluk kriterini yerine getiremeyen ülkeler için oluşturulan ve krizlerin önlenmesi amacıyla kullanılabilecek bir enstrümandır. Kullanım süresi, faiz ve geri ödeme dönemi stand-by düzenlemeleri ile aynıdır.
Fakirliği Azaltma ve Büyüme Güvence Fonu (Poverty Reduction and Growth Trust-PRGT):
Köklü ödemeler dengesi sorunları olan ve milli gelir düzeyi çok düşük bulunan üye ülkelere yardım etmek için oluşturulan uygun koşullu (düşük faiz ve uzun vade) finansman enstrümanlarına ilişkin kredi ve faiz sübvansiyon hesapları PRGT altında toplanmıştır. Genişletilmiş kredi imkânı, Stand-by kredi imkânı, hızlı kredi imkânı ve dış şoklar imkânı gibi imtiyazlı kredi enstrümanları için kaynak kullanım maliyetleri, IMF’nin altın satışları aracılığıyla elde ettiği kaynaklarla birlikte, üye ülkeler tarafından IMF’ye sağlanan fon ve bağışlarla sübvanse edilmektedir.
Genişletilmiş Kredi İmkânı (Extended Credit Facility, ECF), Standby Kredi İmkânı (Standby Credit Facility, SCF), Hızlı Kredi İmkânı (Rapid Credit Facility-RCF) enstrümanları, PRGT kapsamında yer alan imtiyazlı kredi araçlarıdır.
IMF kaynaklarının üye ülkelerce kullanımına yönelik olarak, ülke ihtiyaçlarının çeşitlilik arz eden yapıları gereği birçok farklı mekanizma ve araç geliştirilmiştir. Süre, geri ödeme dönemi ve borç verme şartları izlenecek programa göre değişiklik arz etmektedir. Bu çerçevede seçilmiş IMF kredi imkânları aşağıda özetlenmektedir:
Stand-by Düzenlemeleri:
Stand-by düzenlemeleri ile üye ülkeye, kısa vadeli ödemeler dengesi sorunlarını aşabilmesi için, 36 ayı aşmayacak şekilde genellikle 12-24 aylık süre zarfında, ülkelerin kotasıyla ilişkilendirilen belli bir miktara kadar kaynak kullanabilme imkânı sağlanmaktadır.
Esnek Kredi Hattı (Flexible Credit Line-FCL):
Güçlü ve istikrarlı ekonomik politikalara sahip ülkelerin herhangi bir koşulsallık aranmadan yeterli miktarda Fon kaynağına hızlı bir şekilde erişim sağlaması ve temel olarak krizlerin önlenmesi amacıyla uygulamaya konulmuştur. Her çeşit ödemeler dengesi ihtiyacı için kullanılabilmekte olup, şoklarla mücadelede esnekliğin sağlanması için bir erişim sınırı öngörülmemekte, erişim miktarı belirlenirken ülke bazında potansiyel finansman ihtiyacı ve geri ödeme kapasitesi dikkate alınmaktadır. Kullanım süresi talebe göre 1 ya da 2 yıl olup, faiz ve geri ödeme dönemi stand-by düzenlemesi ile aynıdır. Bir ülkenin esnek kredi hattı imkânından yararlanabilmesi için uygunluk kriterlerini sağlaması gerekmektedir. Uygunluk kriterleri şunlardır:
İhtiyati Likidite Hattı (Precautionary and Liquidity Line-PLL):
Güçlü ve istikrarlı ekonomik politikalara sahip, ancak bölgesel veya küresel ekonomik ve finansal krizlerden etkilenen, fiili veya potansiyel ödemeler dengesi ihtiyacı bulunan ve Esnek Kredi Hattı İmkânı için uygunluk kriterini yerine getiremeyen ülkelerin yararlanması için oluşturulmuş bir imkândır. PLL, FCL’den farklı olarak program sonrası koşulsallık içermektedir. Kullanım süresi talebe göre 6 ay, 1 yıl veya 2 yıl olup, vadeye göre değişen erişim limitleri bulunmaktadır. Faiz ve geri ödeme dönemi Stand-by düzenlemesi ile aynıdır.
Genişletilmiş Fon İmkânı (Extended Fund Facility-EFF):
Temel ekonomik reformlar gerektiren orta ve uzun vadeli ödemeler dengesi sorunları yaşayan ülkeler için geliştirilmiştir. Bu nedenle düzenlemenin süresi Stand-by Düzenlemesinden daha fazla olup, 3 ila 4 yıl olabilmektedir. Vade süresi ise 4 yıl 6 ay ve 10 yıl arasında değişmektedir. Ek faiz sistemi ise Stand-by Düzenlemesi ile aynıdır.
Acil Finansman Enstrümanı (Rapid Financing Instrument-RFI):
Emtia fiyat dalgalanmaları ve doğal felâketler gibi dış şoklara maruz kalan ya da çatışma sonrası vb. kırılgan durumlarda bulunan IMF üyesi tüm ülkelerin acil ödemeler dengesi ihtiyaçlarını karşılayacaktır. Söz konusu enstrüman,
i) acil ödemeler dengesi ihtiyacı karşılanmadığı takdirde daha şiddetli bir ekonomik bozulmanın ortaya çıkarabileceği durumlarda ve
ii) ödemeler dengesi ihtiyacının bir yıldan kısa bir sürede büyük politika değişikliklerine ihtiyaç duyulmadan giderilebilmesinin beklendiği ya da başka bir program uygulama kapasitesinin bulunmadığı durumlarda kullanılabilecektir.
Yüksek Erişimli İhtiyati Düzenlemeler (High Access Precautionary Arrangements-HAPAs):
Esnek Kredi Hattı İmkânı için uygunluk kriterini yerine getiremeyen ülkeler için oluşturulan ve krizlerin önlenmesi amacıyla kullanılabilecek bir enstrümandır. Kullanım süresi, faiz ve geri ödeme dönemi stand-by düzenlemeleri ile aynıdır.
Fakirliği Azaltma ve Büyüme Güvence Fonu (Poverty Reduction and Growth Trust-PRGT):
Köklü ödemeler dengesi sorunları olan ve milli gelir düzeyi çok düşük bulunan üye ülkelere yardım etmek için oluşturulan uygun koşullu (düşük faiz ve uzun vade) finansman enstrümanlarına ilişkin kredi ve faiz sübvansiyon hesapları PRGT altında toplanmıştır. Genişletilmiş kredi imkânı, Stand-by kredi imkânı, hızlı kredi imkânı ve dış şoklar imkânı gibi imtiyazlı kredi enstrümanları için kaynak kullanım maliyetleri, IMF’nin altın satışları aracılığıyla elde ettiği kaynaklarla birlikte, üye ülkeler tarafından IMF’ye sağlanan fon ve bağışlarla sübvanse edilmektedir.
Genişletilmiş Kredi İmkânı (Extended Credit Facility, ECF), Standby Kredi İmkânı (Standby Credit Facility, SCF), Hızlı Kredi İmkânı (Rapid Credit Facility-RCF) enstrümanları, PRGT kapsamında yer alan imtiyazlı kredi araçlarıdır.